2012-12-11

Орчинтой танилцуулах хичээл.

Хичээл 1

Сургуулийн өмнөх ахлах 4-5 насны хүүхдийг орчинтой танилцуулах.
( цэцэрлэгийн хичээл хүмүүжлийн ажилд хэрэглэх үлгэрчилсэн конспект )

Хичээлийн сэдэв: “Ус байгаа газарт амьдрал байна”.

Хичээлийн зорилго: Усанд хайр гамтай хандах хүмүүжил олгох, усны ундаргад өдөр бүр хэрхэн яаж хандах, өдөр бүр байгаль хамгаалах туршлагыг нь төлөвшүүлэх. Устай холбоотой хялбар туршилтыг хүүхдээр хийлгэх ба усны бүтцийг ойлгуулах. Унших дасгал хийлгэх, хичээлдээ анализ дүгнэлт хийх чадвартай болох , хүүхдийн сэтгэхүйг хөгжүүлэх.

Б.Эрдэнэбулганы  Хэрлэн зураг 
Хичээлд хэрэглэх багаж хэрэгслүүд: Усны чимээ шуугиантай аудио бичлэг. Усны бүтэц тэдгээрийг ашиглаж байгааг харуулсан зураг, хэд хэдэн аягатай ус, халбага байна, давс, элс, чүдэнзний мод, жижиг чулуу, хүүхдийн тоогоор аяга, уулгах рашаан ус бэлтгэнэ, савтай цэцэг буюу зурсан савтай хоёр янзын цэцэгтэй зураг, говь хангайг харуулсан фото зураг, очих газрын нэр хаяг бэлтгэсэн байна.

Урьдчилсан ажил: Д. Нацагдоржийн шүлгээс уншиж өгөх.

Хэрлэн Онон Тулын тунгалаг ариун мөрнүүд
Хотол олны эм болсон горхи булаг рашаанууд
Хөвсгөл Увс Буйрын гүн цэнхэр нуурууд
Хүн малын ундаа болсон тойром бүрд усан ууд.

Энэ бол миний төрсөн нутаг, Монголын сайхан орон.


Т.Очирхүүгийн шүлгээс
Усан зүйлийн гол.
… Алгандаа дээжлээд уувал даа
Айраг адил сэнгэнээд байдаг гол минь
Алсын газраас зориод очвол доо
Алаг зүрхэн дэнслээд байдаг рашаан минь
Уулсын өндөр Сутай гаа
Урсгалд нь харсан толь минь
Уужмын холоос гүйдэлтэй
Усан Зүйлийн гол минь

Ш.Энхбаяр “Ус”.

Горхи хоржигнон урсана
Гол мяралзан урсана
Нуур цэлийн тунарна
Далай давлагаа түрнэ
Булгийн ус оргилно
Борооны ус дусална

Нарны туяанд ус гоёхон
Наадан тоглоход ус сайхан
Амьтай бүхнийг ундалсан
Рашаан булаг ус
Амьд байгаль тэтгэсэн
Амин эрдэнэ ус!
Эдгээр шүлгүүдийг уран сайхнаар хэд хэдэн дахин уншиж өгсний дараа хүүхдэд асуулт тавьж ярилцана.
Хичээлийн явц: Бид өнөөдөр усаар явах аялалд гарна. (Тоглоомын аргаар явуулна.) Иймд усаар аялахад ямар нэгэн усан замын тээврээр явах болно. Иймд бид ямар усан онгоц байдгийг санаж үзье. Хүүхдийн хариулт: хөлөг онгоц, далбаат онгоц, суман онгоц, моторт онгоц, хөнгөн онгоц , завь гэх мэт. Та нар нүдээ аниад Сэлэнгэ голоор том усан онгоцон дээр явж байгаа байдлыг сана, онгоцны хашлагын цаана ус яаж давлагаалж хашлагыг цохиж байгааг сонс доо. Бид энэ ая лалаар олон газар зогсож олон сайхан мэдээ авах болно. За , эхний зогсоол дээр ирлээ. Бид усны тухай юу мэддэг билээ? Бүгдээрээ санаарай.

2012-11-06

Цэцэрлэгийн багш нарт өгөх зөвлөгөөн


4-5 настай хүүхдэд нийгэм-ёс суртахууны хүмүүжил олгох ажлын  үлгэрчилсэн  төлөвлөгөө.     Үүнд:  1-р улиралд

Зорилго:
Хүмүүсийг хүйсээр нь ялгаж сургах
Хүүхэд болон том хүмүүсийн  янз бүрийн сэтгэл хөдлөлтийн байдал, тэд хэрхэн түүнийгээ илэрхийлж  байгаа, тэдний нүүрний байдал, хөдөлгөөн, дуу хоолойн байдал зэргийг харьцуулан ярилцаж сурах.

9-р сар
Хичээлийн сэдвүүд

  • Гэр бүл: Гэр бүлийн  ойр дотнын хүмүүсийн , ойр дотнын хүмүүсийн хайр халамж ба гэр бүлийн гишүүдийн үүргийн тухай  анхны мэдлэг өгөх.
  • Хүүхдийн цэцэрлэг:  Хүүхдийн орчны сонирхлыг хөгжүүлэх,  хүүхдийн төлөө том хүмүүсийн хөдөлмөрийг хүндэтгэж  зөв харьцах хүмүүжил олгох.
  • Төрсөн хот, аймаг, сумын төв: Төрсөн нутгийн  дурсгалт газартай танилцуулах ба түүгээр бахархах хүмүүжил олгох.
  • Ертөнцийн  юмс:  Ямар ч юмыг бүтээхэд маш хэцүү байдаг тийм учраас хүмүүс хамтран ажилладаг гэдэг мэдлэг өгөх.
  • Сургах тоглоом: “ Өөрийг ээ толинд хардаа”, “Би хэний тухай  ярьж байна вэ ?”,  “Алив бүгдээрээ мэндэлцгээе”, “ Энэ хэн бэ ?  Эрэгтэй хүүхэд үү, эмэгтэй хүүхэд үү?”, “ Хэн нь ууртай, уйтгартай, хөгжилтэй вэ?”, “ Зураг дээр өөрийн төрлөө олж заа”.
  • Ярилцах сэдвүүд:  “Би ямар байсан, одоо ямар байна, ирээдүйд ямар болох вэ?”, “Бид автобусаар явж  байна”, “ Бид эмчид үзүүлж байна”, “ Бид жүжиг үзэж байна”.

10-р сар
Хичээлийн сэдвүүд:

  • Гэр бүл:  Гэр бүлийн гишүүдийн үүргийн  тухай , хүүхдүүд дүү нар аа халамжилж хайрлаж, арчилж чаддаг тухай  мэдлэгийг нэмэгдүүлэх.
  • Хүүхдийн цэцэрлэг: Хүүхдүүдийн хамт цэцэрлэгийн өөр бүлэгт орж үзүүлэх, хүүхдийн цэцэрлэг гэдэг бол нэг том айл шиг хүүхдүүд бие биеэ халамжилж анхаарал тавьж байгааг анхааралтай ажиглах.
  • Төрсөн хот,аймаг сум: Бидний одоо байгаа дүүрэг, аймгийн төв, сумын төвд  хүүхэд хүмүүсийн тохитой амьдрахад хүмүүс юу хийсэн байна, юу нь сайхан ,юу нь муухай  байгаа тухай  хүүхдийн ажигласан зүйлийн тухай    ярилцах.
  • Том хүмүүсийн хөдөлмөр: Шуудангийн  хөдөлмөртэй танилцуулах ба  хөдөлмөр хийж байгаа хүмүүсийг хүндэтгэх хүмүүжил олгох.
  • Сургах тоглоом:  “Би хүүхэдтэй яаж эвлэрэх вэ? ”, “  Шувууны далавч нь өвдөж байгаа даа”, “ Намар хүн ямар хувцас өмсдөг вэ ? ”.
  • Ярилцах сэдэв:  “ Чи яаж хандах байсан бэ ? “,” Чамайг өнөөдөр юу гэж сайшаах байсан бэ  ? “, “ Миний хайртай найз нар”, “Миний сайн үйлдэл”.

11-р сар
Хичээлийн сэдвүүд:

  • Гэр бүл: Гэр бүл дотроо бүгд бие биендээ тусалдаг,  ээж, эмээ нар гэрийн маш их ажил хийдэг, харин хүүхдүүд нь байнга тусалдаг, ээж , эмээгээ хайрлаж халамжилдаг учраас   тэд их баярладаг тухай хүүхдүүдтэйгээ ярилцах.
  • Хүүхдийн цэцэрлэг:Үеийн найз нөхөд болон цэцэрлэгийн ажил тангуудтай харьцах,   тэдний хийж байгаа зүйлийг сонирхох ба асуулт тавих, юм тодруулж асуух, тоглоом сонирхох зэрэгт хүүхдийг сургах.
  • Төрсөн хот, аймаг, сум: Хот, аймаг, сумын тухай  ойлголт өгөх,  тэнд байгаа хүмүүсийн хөдөлмөрийн онцлогуудыг танилцуулах.
  • Хүмүүсийн хөдөлмөрийн тухай: Цэцэрлэгийн цагаан хэрэглэл угаадаг хүмүүсийн хөдөлмөрийг танилцуулах, цэцэрлэгийн ажилтнууд хүүхдийн төлөө  санаа тавьдаг, хүүхдүүд тэдний хөдөлмөрийг хөнгөвчилчхийн төлөө байх / гараа сайн угаавал алчуур нь бага бохирдоно/ хүмүүжил олгох.
  • Сургах тоглоом: “ Хүүхдүүдийг дуугаар нь тань”,  “ Миний хөөрхөн  тугал, ишиг ”,  “ Төлийг дуугаар нь тань”.
  • Ярилцах сэдэв: “Хүүхэлдэй ба амьтдын  цэцэрлэг”, “Хамтран цэцэг арчлахад  хэнд юу хэрэгтэй вэ?” , “ Би яаж тоглодог  вэ ?  “, “ Би  хүн болгонд тусалдаг”зэрэг сэдвүүдээр ярилцана.
  • Улирал бүр өөрийн гэсэн сэдвүүдийг төлөвлөж эцэг эхийн дунд ажил зохион.

Үргэлжлэл бий.

2012-10-17

УЛААН МАЛГАЙТ үлгэр


Багачууддаа уншиж өгөөрэй,   3-4 нас
Ш.Перро 


Эрт урьдын цагт нэгэн тосгонд дэлхий дээр байхгүй хөөрхөн бяцхан охин суудаг байжээ. Эх нь түүндээ ухаангүй хайртай байхад эмэг эх нь бүр илүү хайртай байжээ.
Ая охиныхоо төрсөн өдрийн нь ойд зориулж, эмэг эх нь улаан малгай бэлэглэж өгчээ.
Түүнээс хойш охин, хаашаа юунд ч явсан өнөө гоё улаан малгайгаа өмсөж явдаг болсонд, айлынх нь хүмүүс:
Улаан малгайт маань л ирж байна гэж ярилцдаг байв. Эх нь нэг өдөр амттай хуушуур хийгээд охиндоо:
-Улаан малгайт аа! Чи эмэг ээждээ энэ хуушуур, савтай тос хоёрыг аваачиж өгөөд бие нь ямар шүү байгааг мэдээд ир! гэж хэлэв.
Улаан малгайт юмаа аваад эмэг эх дээрээ очихоор өөр тосгон уруу явжээ. Охиныг ой модоор явж байтал нь замд нь нэг саарал чоно тохиолджээ.
Чоно, Улаан малгайтныг идэх гэж хүссэн боловч модчин гийн мод цавчих сүхний дуу ойрхон дуугараад байхаар зориг нь хүрсэнгүй. Улаан Малгайтад ойртов.
Улаан малгайт чонотой дайралдах нь аюултай гэдгийг огтхон ч мэдэхгүй учир чонотой мэндлээд:
-Эмэг эхдээ энэ хуушуур, тос аваачиж өгөх гэж явна гэв.
-Чиний эмэг эх чинь хол байдаг уу? гэж чоно асуув.
-Нэлээд зайтай, тэр харагдаж байгаа тосгонд, тээрмийн цаана, тосгоны захын нэгдүгээр байшин гэж Улаан Малгайт хариулав.
-Тэгвэл би ч гэсэн эмэг эхийг чинь үзэхийг хүсэж байна. Би энэ замаар явъя, чи тэр замаар яв, хэн нь түрүүлж хүрэхээ үзье гэж чоно хэлэв. Чоно өөрийнхөө дөт гэсэн замаараа гүйв. Харин Улаан малгайт охин хамгийн тойруу замаар зам зуур зогсож цэцгийн баглаа хийхээр цэцэг зулгаасаар яаралгүй явав. Охиныг тээрэм ч хүрч амжаагүй явахад чоно хэдийн эмэг эхийн нь байшинд хүрч үүдийг нь тог тог хийтэл тогшив.
-Хэн бэ? гэж Улаан малгайтын эмэг эх асуухад
-Би байна таны охин Улаан малгайт, танд хуушуур, тос авч айлчилж ирлээ гэж чоно нарийн дуугаар хариулав.
Энэ үед тэр хөгшин өвчтэй, орондоо хэвтэж байжээ. Тэгээд үнэхээр Улаан малгайт ирлээ гэж бодоод:
-Охин минь наад олсноосоо тат тэгэхээр л үүд чинь онгойно гэж хашхирав. Чоно олсноос дугтармагц хаалга нь онгойв. Гурван өдөр юу ч идээгүй өлсгөлөн чоно хөгшин тийш үсэрч, хүүе гэхийн зав өгөлгүйгээр түүнийг залгичхав.
Тэгээд үүдийг нь хааж, хөөрхий хөгшний орон дотор хэвтээд, Улаан малгайтыг хүлээж байв. Охин удсан ч үгүй хүрч ирээд үүдийг нь тог тог тогшив.
-Хэн бэ? гэж чонын асуухад, чонын дуу бүдүүн яхир сонсогдов. Улаан малгайт их л айснаа, эмэг ээж минь магад салхинд цохиулж, хоолой нь сөөсөн байхдаа гэж бодоод:
-Би байна, охин чинь танд хуушуур, тос авчирлаа гэж хэлэв. Чоно ханиалгаж байгаад нарийн дуугаар:
-Охин минь наад олсноосоо тат, тэгэхэд л үүд чинь онгойно гэв.
Улаан малгайт олсноос нь татмагц онгойв. Охиныг байшинд ороход чоно хөнжил доогуур нуугдаж:
-Охин минь хуушуураа ширээн дээр, тосоо тавиур дээр тавьчхаарай, тэгээд өөрөө миний хажуугаар хэвт, хөөрхий чи минь их л ядраа биз гэв. Улаан малгайт, чонын хажуугаар орж хэвтээд
-Хөгшин ээжээ, яагаад гар чинь ийм том байгаа юм бэ? гэж асуухад:
-Чамайг чанга тэврэх гэж ийм болсон юм охин минь гэв.
-Хөгшин ээжээ, ямар учраас чих чинь ийм том байгаа юм бэ? гэхэд
-Юм сайн сонсох гэж тийм том байгаа юм охин минь гэв.
-Хөгшин ээжээ, нүд чинь яагаад ийм том байгаа юм бэ? гэхэд
-Юм сайн харах гэж тийм байгаа юм охин минь гэв.
-Хөгшин ээжээ, яагаад шүд чинь ийм том байгаа юм бэ? гэхэд
-Аа энэ бол чамайг түргэн идэхийн тулд ийм том болсон юм охин минь гээд Улаан малгайтыг хай! Гэхийн завгүй муу гайхал чоно гутал малгайтай нь залгичхав.
Харин аз болж, энэ үед байшингийн хажуугаар сүхээ мөрөн дээрээ тавьсан түлээчид явж байгаад, байшинд их чимээ гарахыг сонсоод орж нөгөө чоныг алж гэдсийг нь хага яртал Улаан малгайт, дараа нь эмэг эх нь гарч ирэв. Тэгээд хөөрхий хөгшин эх, ач охинтойгоо ямар ч аюул гэмтэлгүй эсэн мэнд уулзав.

2012-09-23

Хүүхэдтэйгээ хамт дуулж сураарай


Ээж аавуудаа хүүхэдтэйгээ хамт дуулж сураарай.
1-3 настай хүүхдүүдэд зориулав.

Аяыг П.Жүрмэд, үгийг О.Сэрээнэн

А ГОЁО ГОЁО

Чигчийн чинээ биш ээ
Чихээ өөрөө угаа яа
тийм ээ хөө ай
Гоёо гоёо гоёо

Хуруун чинээ биш ээ
Хувцсаа өөрөө угаая
тийм ээ хө ай
Гоёо гоёо гоёо

Эрхийн чинээ биш ээ
Ээж аавдаа тусалъя
Тийм ээ хө ай
Гоёо гоёо гоёо.

Аяыг П.Жүрмэд, үгийг Г.Сэсмээ.

ХЭРЭМ

Соотойсон чихтэй
Сормуустан нүдтэй
Сагсайсан сүүлтэй
Саарал хан хэрэм

Самар цөмөхдөө
Сармагчин шиг
Дархинаас дүүлэхдээ
Далавчтай юм шиг.

                                  Ая, үгийг Ш.Эрдэнэбат

МӨНДӨӨ БИ

Аав намайг аавын хүү гэдэг
Ээж намайг ээж ийн хүү гэдэг
Аавын ч хүү
Ээжийн ч хүү
Мөндөө би
Өвөө намайг өвөөгийн хүү гэдэг
Эмээ намайг эмээгийн хүү гэдэг
Өвөөгийн ч хүү
Эмээгийн ч хүү
Мөндөө би
Ах намайг ахын дүү гэдэг
Эгч намайг эгчийн дүү гэдэг
Ахын ч дүү
Эгчийн ч дүү
Мөндөө би.

2012-09-11

Сургуулийн өмнөх боловсрол.


Боловсрол шинжлэх ухааны яамны сайд Л.Гантөмөрт сургуулийн өмнөх боловсролыг шинэчлэх саналаа илгээсэн бичиг
Монголын эрүүл саруул, ухаантай иргэдийн төлөө

Өнөөдөр хүүхдийн ясли, цэцэрлэг, хүүхдийг сургуульд бэлтгэх ба цэцэрлэгийн багш нарын нийгмийн асуудлаар бодож явдаг хэдэн асуудлыг төр ба дээд байгууллагууд бодлого, хуулиуддаа засвар хийхдээ зайлшгүй хөндөж оруулах шаардлагатай асуудлууд.
Олон жил хүүхдийн цэцэрлэгтэй амьдарлаа холбосон тэр үедээ амьдрал бүх зүйлээ орхин хүүхдийн төлөө явж байсан ахмад цэцэрлэгийн эрхлэгч, хүмүүжүүлэгч багш ба одоо ажиллаж байгаа залуу эрхлэгч, хүмүүжүүлэгч багш нараас тэдний сэтгэл зовдог асуудлуудыг нэгтгэж сайд танд болоод бусад том дарга нар болоод ерөнхийлөгч , их хурлын гишүүдэд хэлэх үг байгааг та бүгдэд хүргэх гэсэн юм.
Бид Монгол улсынхаа хүүхэд багачуудыг хүн болгох гэж зүтгэж явсан ба одоо ч зүтгэж байгаа. Бид хүүхэд минь ямар нөхцөлд хүн болдгийг хүүхдийн сэтгэл судлал ба сурган хүмүүжүүлэх шинжлэх ухааныг нарийн мэддэг ба олон улсын стандартын дагуу л болгохын төлөө саналаа хэлж байгаа юм. Өнөөдөр Боловсролын Яаманд сургуулийн өмнөх боловсролын талаар бодлого боддог сургуулийн өмнөх боловсролын асуудлыг хариуцах ганц хүнтэй багаа учир өнөөдөр чухам хүүхдийн цэцэрлэгийн ачаалал ямар байгаа, боловсон хүчний бэлтгэгдсэн байдал, хүмүүжүүлэгч багш нарын нийгмийн асуудал, хүүхдийн хоол хүнсний хангамжийн байдал, цэцэрлэгийн төсөв мөнгөний хүрэлцээ, хүмүүжүүлэгч багш нарын эрүүл мэндийн байдал, цэцэрлэгийн хүмүүжил сургалтын агуулга арга зүйн асуудал/ цэцэрлэгийн хүмүүжил сургалтын агуулгыг Боловсролын яам батлахгүй стандарт хэмжих зүйн газар баталдаг болжээ хөөр хийдээ/, цэцэрлэгийн хүмүүжил сургалтын агуулга чухам ямар орны хөтөлбөрийг сонгон авч боловсруулсан гэдгийг ойлгоход хэцүү болжээ. Өнөөдөр Монголын 900 гаруй хүүхдийн цэцэрлэг түүнд хүмүүжиж буй 130000 гаруй бага насны хүүхдийг Боловсролын яаманд 1 хүн, аймаг дүүрэгт 1 хүн зарим газарт 70-д цэцэрлэгийг хариуцаж байгаа нь хангалтгүй байна. Өнөөдөр бага насны Монгол хүүхдийг сэтгэл зүйн талаар, сурган хүмүүжүүлэх шинжлэх ухааны талаас нь нарийн судалж түүнд тохируулан Монголдоо монгол хүүхдийг хөгжүүлж хүмүүжүүлэх асуудлыг сонирхож байгаа дарга нар үгүй гэж хэлэхэд хилсдэхгүй байх гэж бодож байна. Иймд олон жил доорх асуудлыг тавьдаг боловч үүнд хайнга ханддаг дарга нар олон байдаг тийм учраас сайд Танд таны ажилд хэрэг болоход хэдэн санал оруулаж байна. Үүнд:

Хүүхдийн яслийн талаар
  • Монголд анх 20-д оны сүүлээс эхлэн эмэгтэйчүүдийг нийгмийн амьдралд татан оруулах, эмэгтэйчүүдийг боловсруулахын тулд тэдний хүүхэд багачуудыг улсаас хүмүүжүүлж хөгжүүлэн, нийгэмшүүлэх зорилгоор анхны ясли гэдэг байгууллага байгуулагдаж 1989 онд гэхэд 400 гаруй бие даасан ясли, яслитай цэцэрлэг 235 ажиллаж , 1982 онд яслийн 0-3 насны хүүхдийн хүмүүжил сургалтын агуулгыг судалгаан дээр түшиглэн боловсруулж амьдралд хэрэгжүүлж, яслийн сувилагч-хүмүүжүүлэгч гэдгийг бэлтгэж олон нялхсыг авч хүмүүжүүлж байсан . Энэ бол төрийн ухаантай бодлого байсан байна. Өнөөдөр зөвхөн Улаанбаатар хотод улсын 3 ширхэг ясли ажиллаж байна. Хувийн яслиуд байгаа боловч орон сууц болон хүүхдийн эрүүл ахуйд харш байруудад давчуу өрөө тасалгаанд бага насны хүүхдийг шалан дээр авч хөгжүүлэхийг оролдож байна. Орчиндоо агаар салхинд хүүхдийг гаргах газар байхгүй нөхцөлд хүүхдийн эрүүл ахуйн хувьд тохироогүй байртай олон ясли байгааг анхаарч үзэхгүй бол эрүүл хүүхэд үгүй болж магадгүй.
  • 0-2 нас хүүхдийн хөгжлийн хамгийн эрчимтэй үе. Энэ талаар олон улсын эрдэмтэд хүүхдийг багаас нь хүмүүжүүлж хөгжүүлэх шаардлагатай гэдгийг нотолж байна. Японы эрдэмтэн Ибука Масури “3 нас хүрэхээс нь өмнө” гэсэн ном онд хүүхдийг бүр багаас нь хөгжүүлэх нь хамгийн чухал гэдгийг туршилт судалгаа шинжлэх ухааны үндсэн дээр эцэг эхэд зөвлөгөөн өгсөн ном билээ. Тэгвэл өнөөдөр дэлхийд улс болгон өөрийн иргэнийг багаас нь хөгжүүлэх зорилгоор хүүхдийг хэвлийд нь хөгжүүлэх байгууллагууд байгуулагдаж байна. Жишээ нь Америкт Глен Доманы “Хүний оюуны чадавхыг хөгжүүлэх эрдэм шинжилгээний институт”, Орост М.Л.Лазеровын “Сонатал төв” , Япон, Индонезия, Хятад ,Европын орнууд хүүхэд багачуудыг эрүүл саруул, ухаантай иргэдийг багаас нь шинжлэх ухааны үндэстэйг ээр хөгжүүлж хүмүүжүүлж байна. Гэтэл Монголчууд нь яслийг бүгдийг устгаад ихэнх залуу эцэг эх нь хүүхдийн асаргаа сувилгаа хүүхэд хөгжүүлэх,хүмүүжүүлэх талаар ямар ч мэдлэг эзэмшээгүй, ардын уламжиллаа мартсан , боловсрол дулимаг эцэг эхэд 0-2 настай хүүхдийг даалгаж өгөөд тэр хүүхэд ямар амьдралд юу сурч хүмүүжиж байгаа билээ. Хүн болгон хүүхдийн ирээдүй Монголын мань ирээдүйг бодоосоо. Өнөөдөр хүүхэд гэж хоосон яриа их байна. Харин хүүхдийн талаар ямар арга хэмжээ авах вэ гэдгийг Боловсролын сайд л цэцэрлэг нэмж барих тухайл ярьдаг өр хэн ч хүүхдийн талаар ялангуяа яслийн насны хүүхдийн талаар ярьдаг хүн байхгүй л байна даа.
Өнөөдөр нялхсыг асарч сувилж хөгжүүлж байсан байгууллага байхгүй болж залуу ээж нар хүүхдээ гудамжинд хаях, заримыг нь жалга дотор, хогны саванд хаядаг үзэгдэл олширч байгаа дээр хүүхдийн асуудлыг хариуцсан хүмүүс судалгаа хийж яагаад ийм байдалд хүрч байгааг бодож байгаа болов уу. Та бүгд гэр хорооллоор яваад үз, ямар нөхцөлд хүмүүс амьдарч байна вэ, хүүхэд ямар нөхцөлд байгаа вэ гэдгийг газар дээр очиж үзээрэй. Ялангуяа залуу эцэг эхчүүд хүүхдэдээ ямар тоглоомтой, ямар ном хичээлийн хэрэгсэлтэй байгаа зэргийг үзмээр байна. Өнөөдөр гэр хороолол, орон сууцанд олон бага насны хүүхдийг өгөх газар байхгүй тул гэрт нь цоожлоод явсны дараа гал гарч олон хүүхэд шатаж , гэр хороолол зусланд хөдөө орон нутагт эцэг эхийн анхааралгүйгээс 1,5 – 2 настай хүүхэд олноороо жорлонд унаж, усанд живж амь нас аа алдаж байна.
Өнөөдөр төрсөн хүүхдээ гудамжинд хаях, цонхоор чулууддаг, зодож амь насыг нь алдах зэргээр хүүхэдтэйгээ зэрлэгээр ханддаг эцэг эх бий болжээ. Хүүхдийн хүс нь цөглөөгүй 5 өдөртэй, 1,2,3,4 сартай хүүхдийг гудамжинд хаягсдыг нь эхийн сэтгэлээр гаднын болон Монголын сайхан сэтгэлтэй, өрөвчхөн хүмүүс Монгол хүүхдийг өсгөж бойжуулж байгаа олон асрамжийн газар бий болжээ. Тэдэндээ урам хайрлах, төсөв мөнгөөр туслалцаа үзүүлэх талаар ч бодмоор байна.
Уучлаарай, амьдрал нь хүнд байгаа хүүхдэд тусалж тэдний дунд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа олон жил ажил явуулж байсан болохоор тэр бүгдийг сайн мэдэж байна. Хүүхдийг яслийн наснаас нь нийгэмшүүлэх ,хөгжүүлж, хүмүүжүүлж, сургахын тулд яслийг сэргээх нь зүйтэй болов уу. Монголын хаа хүүхэд багачуудад сэтгэл зүрхээ зориулж яслийн төлөө хүн бүхэн сэтгэл гаргаж хөгжүүлэхэд та бүгдийг уриалж байна. Иймд төр засаг, боловсролын байгууллага, төрийн бус байгууллага, компани эздэд, хүн нэг бүр анхаарал тавьж дараах зүйлийг яаралтай хийц гэе. Үүнд:
  • Хүүхдийн яслийг олноор барьж байгуулах
  • Яслийн зориулалтын барилгуудыг бүгдийг буцааж аваад засвар хийгээд хүүхдээ авах /яслийн олон барилга өөр зүйлд ашиглаж байгааг судалж гаргах боломж байна/.
  • 0-3 настай хүүхдийг эрүүл саруул, чийрэг биетэй , оюун ухааныг хөгжүүлэх хүмүүжүүлэх сургалтын хөтөлбөрийг сэргээж , яслийн сувилагч-хүмүүжүүлэгч ба туслах асрагчийг бэлтгэх, тэдний нийгмийн асуудал, цалинг нэмэгдүүлэх асуудлыг зэрэг шийдэх.
  • Яслийн насны хүүхдэд амьдралын наад захын хүмүүжлийн дадал хэвшлийг эзэмшүүлэх / энэ талаар оросын сурган хүмүүжүүлэгч Сухомлинский хүүхэд хүмүүжлийн дадал хэвшлийн 90 хувийг 5 насандаа үлдсэн 10 хувийг бусад насандаа эзэмш идэг гэж сургасан байдаг/ үүний зэрэгцээ бага насны хүүхэдтэй залуу эцэг эхчүүдийг яслийн насны хүүхдийг хүмүүжүүлж, сургах арга барилд сургах хөдөлгөөн өрнүүлэх.
  • Зарим хүмүүс 0-3 настай хүүхдийн яслийг заавал эрүүл мэндийн байгууллага хариуцах ёстой гэж үздэг. Бидний бодлоор эрүүл мэндийн байгууллага хүүхдийг эрүүл өсгөх, орчны эрүүл ахуйн асуудал дээр онцгой анхаарч харин хүүхдийг бүх талаар хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх ба нийгэмшүүлэх хүн болгохыг боловсролын байгууллага хариуцаж хийдэг туршлага байсан ба цаашид ч ясли бий болгож үргэлжлүүлэх нь зөв болов уу. Тийм ч учраас олон орны эрдэмтэд “ясли-цэцэрлэг” гэсэн хүүхдийн байгууллагыг цогцолбороор нь би болгож түүнд сурган хүмүүжүүлэгч нар мөн сувилагч эмч нар хамтран ажилладаг туршлага бий болсон билээ.
  • Мөн яслийн багш нарыг бэлтгэх, яслийн орчинг бүрдүүлэх, яслийн хүүхдийн ор, ширээ, сандал, манеж, ясли цэцэрлэгийн хүүхдэд аюулгүй олон улсын стандартаар батлагдсан тоглоомоор хангах ба сандал ширээ, ор , тоглоом зэргийг зөвхөн модоор хийж хангаж тохижуулах, яслийн сувилагч-хүмүүжүүлэгч ба туслах асрагчийг нарын гарын авлага боловсруулж бэлтгэж гаргах.
  • Цэцэрлэгийн багш бэлтгэдэг сургуульд 0-2 насны хүүхдийн нас зүйн онцлог, сурган сэтгэл судлал, заах арга арга барил, бага насны хүүхдийн эрүүл ахуй, бага насны хүүхдийн арчилгаа сувилгаа , бага насны хүүхдийн өвчин зэрэг хичээлүүдийг хүртэл оруулж боловсон хүчнээ бэлтгэх шаардлагатай байна.
Хүүхдийн цэцэрлэгийн талаар

Хүүхдийн цэцэрлэгийн талаар нэлээд олон асуудлыг шинээр шийдсэн боловч анхаармаар хэд хэдэн чухал асуудал байна. Сургуулийн өмнөх боловсролын хууль гарсан явдалд талархаж байна. Өнөөдөр хуулийн дагуу заалт хэрхэн биелэгдэж байгааг судалж үзэх шаардлага гарч байна. Дараах асуудлыг шинжлэх ухааны үндэстэйг ээр судалж шийдвэр гаргамаар байна. Үүнд:

2012-06-14

Хөөрхий, цэцэрлэгийн багш нар минь!


Энэ сайтад тавигдсан “Үнэгүй юм ‘үнэгүй’ л байдаг-цэцэрлэг ч мөн” гэсэн өгүүллийг уншаад цэцэрлэгүүд маань юу л болж байна даа гэж эмзэглэв. Ингээд энэ сэдвээр үргэлжүүлэн бичиж байна. Үнэхээр хүүхдийн хоол үнэгүй, багшийн ажил ч үнэгүй, орчинд нь байгаа газар үнэгүй, хүүхдийн тоглоомын талбай үнэгүй, цэцэрлэгийн хашаан дотор байгаа тоглоомын хэрэгсэл үнэгүй, тарьж ургуулсан мод, ургамал ч үнэгүй учир бүгд устгагдах болжээ.

Юуны өмнө “Газар худалддаг дарга нараа!!! Цэцэрлэгийн эзэмшлийн газрыг худалдахаа болиоч” гэж хэлмээр байна. Хүүхдийн цэцэрлэг бол хүүхдийн нас зүй, эрүүл ахуйн дагуу өөрийн гэсэн орчны стандарттай байдаг. Тэр стандартыг нь барьж ажилламаар байна. Цэцэрлэгийн хүүхдүүдийн амьдрах, хөгжих, эрүүл явах эрх зөрчигдөж, цэцэрлэгийн орчин нэн аюултай болсоор цэцэрлэгийн хүүхэд байшингаасаа гарах эрхгүй болжээ. Дэргэд нь өндөр байшин барьж, том том өргөх кранууд цэцэрлэгийн байшин дээгүүр аялж, цэцэрлэгийн орчин машины гарааш, машины зам, машины зогсоол зэрэг хамгийн аюултай зүйлсээр хүрээлүүлж, хүүхдийг байшингаас гарч болохгүй шүү гэж анхааруулсаар байна.

Хүүхдийн цэцэрлэгийг олшруулах талаар нэлээд асуудлыг шинээр шийдсэн боловч сургуулийн өмнөх боловсролын асуудлыг хариуцдаг яам болон орон нутгийн Боловсрол, соёлын газар, шат шатны Мэргэжлийн хяналтын газрууд дараах асуудалд анхаарал тавьж, судлан үзэж, шийдмээр байна.

Цэцэрлэгийн багш нарын ажил, ачаалал

Цэцэрлэгийн багш нарын ачаалал хэт их байна. Өнөөдөр цэцэрлэгийн багш 45-50-60 хүүхэдтэй ганцаараа ажиллахад нэн хүнд байна. Шалтгаан нь ”Сургуулийн өмнөх боловсролын хууль”-д нэг бүлэгт байх хүүхдийн тоог зааж оруулаагүй, хувьсах зардлыг хүүхдийн тоогоор өгдөг болсон, цэцэрлэгийн нийт хүүхдийг үнэгүй хооллодог зэргээс үүдэлтэй. Ингээд дээрээс аваад нийт хүмүүс хүүхдээ цэцэрлэгт шахаж өгч байна. Бид өнөөдөр хүний төлөө, хүнийг эрүүл саруул байлгахын төлөө илүү анхаарах ёстой байтал хөөрхий цэцэрлэгийн багш нар маань өдөржин (10-12-14 цаг) хүүхдийн дуу чимээнд, тэр олон хүүхдийг осол аваргүй байлгах гэж сэтгэл санаа нь уймран, бүхий л ажлаа амжуулах гэж бухимдсаар ядарч туйлдан эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Хүүхэд багтахгүй байхад дээрээс “заавал ав” гэж тушаах, мөн эрхлэгчийг авилгаар хүүхэд авч байна гэж олон нийтийн дунд мэдээлэл түгж байгаа нь цэцэрлэгийн эрхлэгчдийг ч дарамтад оруулж байна.

Ялангуяа 2, 3 настай бяцхан хүүхдийн уйлаан шуугиан дотор нэг бүлэгт 40-45 хүүхэдтэй ажиллана гэдэг бол нөр их ачаалал бөгөөд тэнд байгаа багш төдийгүй хүүхдийн эрүүл мэндэд нэн муугаар нөлөөлж байна. Ийм нөхцөлд асаргаа сувилгаа, хүмүүжил сургалтын үйл ажиллагаа явуулах ямар ч боломж байхгүй байгааг амьдрал харуулж байна. Энэ талаар багш нар үг хэлж чаддаггүй юм байна.

Хүүхдийн цэцэрлэгийн орны тоо хүрэлцээгүй байгаагаас олон хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсролд хамруулах зорилгоор “сургуулийн өмнөх хувилбарт сургалт” явуулдаг нь хот, аймгийн төвийн цэцэрлэгт хүнд асуудал болж байна. Цэцэрлэгүүдийг тойргийнхоо хүүхдийг бүгдийг хамар гэсэн шаардлага тавьдаг. Ялангуяа хот, аймгийн төвийн цэцэрлэгүүдэд өдөрт нь дээр дурдсан олон хүүхэдтэй ажиллаж байгаа багшид дахин гэр орноор явж, цэцэрлэгт хамрагдаагүй хүүхдийг олж, тэдэнд гэрээр нь сургалт явуул, эсвэл унтлагын цагаар хагас өдрийн бүлэг ажиллуул гэсэн даалгавар өгдөг нь бас нэгэн томоохон дарамт болдог аж.

Цэцэрлэгийн багш нарын өнөөгийн дүр төрх

Цэцэрлэгийн багш нарын аж амьдрал ямар байгаа билээ, ихэнх багш нар өглөө босоод цайгаа чанаад нөхөр, хүүхэдтэйгээ хамт цайлж ундлаад гарч чадаж байна уу (гэргийн үүргийг гүйцэтгэж чадахгүй тул нөхөр нь тэсэлгүй салж явдаг тохиолдол цөөнгүй), өрх толгойлж яваа олон багш байна, цалин бага, өөрийн гэсэн гэр оронгүй айлын байр, гэр түрээслэн амьдарч байгаа багш нар ч байна.

Цэцэрлэгийн багш нарт өөрсдийн хүүхдийнхээ төлөө анхаарал халамж тавих боломж байдаггүй. Тэд хүүхдийнхээ хичээл, сурлагад туслах, эцэг эхийн хуралд нь оролцох, багштай нь очиж уулзах, хүүхэдтэйгээ хамт юм үзэх, хамт сууж хооллож ундлах, өглөө хүүхдэдээ урам өгч, сургамжийн үг хэлээд сургуульд нь явуулах, хүүхэдтэйгээ хамт амрах боломжгүй ээ. Тэд өглөө гэрийнхнээсээ хамгийн түрүүнд гарч, орой хамгийн сүүлд нь ирнэ.

Өдөртөө хариуцан ажиллаж буй бүлгийнхээ хүүхдийг эзгүй орхих эрхгүй учир цэцэрлэгийн багш нарт эмнэлэгт үзүүлэх, дэлгүүр явах, үсчинд очих цаг зав, боломж байхгүй. Өнөөдөр цэцэрлэгийн багш нарыг та харвал ядарч сульдсан, дээрээс болон удирдлагаасаа маш их дарамттай, уур уцаар ихтэй, нүүрний баясгалангүй нэгэн ажиглагдана.

Бид юу хийж, багш нартаа туслах вэ?

Бусад улс орнуудад цэцэрлэгийн хүүхдийн тооны нормативыг тогтоож, түүнийгээ хатуу баримталдаг. Эцэг эх хүүхдийн хоолны зардлын заримыг нь төлдөг, зарим оронд хүүхдийн хоолны зардлыг эцэг эх төлөхгүй, харин хүүхдийг нь асарч харж хамгаалж, хөгжүүлэх үйл ажиллагаа явуулсан үйлчилгээний төлбөрийг эцэг эх өгдөг, төлбөрөө төлөхөөс гадна эцэг эхчүүд цэцэрлэгт анхаарал тавин тусалж, хариуцлагатай ханддаг.

Манайд юуны өмнө цэцэрлэгийн багшийн ажлыг хөнгөвчлөх, эрүүл мэндэд нь анхаарч, өдөрт хүүхэдтэй ажиллах цагийг цөөрүүлэхийн зэрэгцээ хүүхдийн тоог норм хэмжээнд нь барихтай холбогдох зарим саналыг дэвшүүлж байна. Үүнд:
  •  Сургуулийн өмнөх боловсролын хуульд нэг бүлэгт байх хүүхдийн тооны дээд хязгаарыг зааж өгөх. Тухайлбал, 0-1 нас 10, 1-2 нас 15, 2-3 нас 20, 4-5 нас 25 хүүхэд байхаар тогтоох.
  • Цэцэрлэгийн багшийн хүүхэдтэй ажиллах цагийг 6 цаг болгох ба 2 цагийг дараагийн өдрийн хүүхэдтэй ажиллах бэлтгэлийг хангахад зориулдаг болгох. 
  • Цэцэрлэгийн хүүхдийн хоолны зардлыг улс дааж байгаа тохиолдолд хүүхдийг халамжилж, асарч сувилж, хүмүүжил сургалт явуулж байгаа цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг үнэлгээтэй болгох. Энэ үнэлгээ нь хүүхдийн нас бага байх тутам өндөр байж болно. Эсвэл хүүхдийн хоолны зардлыг эцэг эх хариуцах. Харин эцэг эхээс гарах зардлыг хүүхдийн мөнгөнд шингээж улсаас олгодог тогтолцоонд шилжих. 
  • Цэцэрлэгийн хувьсах зардлыг хүүхдийн насны байдал, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд зэргээр ялгавартай тогтоож, цэцэрлэгүүдэд олгох. Тухайлбал, нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд цэцэрлэгт байхад хоёр хүүхдийн хувьсах зардал олгож байх жишээтэй. Үүн дээрээ тулгуурлан цэцэрлэгт ажиллагсдын орон тоог шинжлэх ухааны үндэстэй тогтоох.
  • Цэцэрлэгийн эрхлэгчээр мэргэжлийн бус хүн томилон ажиллуулдаг явдлыг таслан зогсоох. Цэцэрлэгийн эрхлэгч, арга зүйчид бол Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийг төгссөн, наад зах нь цэцэрлэгт 4-5 жил багшаар ажилласан байх шаардлагатай. 
Цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлэх асуудалд 

Хүүхдийн цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлэх, хамралтын хүрээг өргөжүүлэхийн тулд дараах асуудлыг хөндөн тавьж байна. Үүнд:
  • Хүүхдийн цэцэрлэгийн барилгыг 50, 75, 100 хүүхдийнхээр барьж байгуулж байгаа боловч хүүхдээ багтааж чадахгүй байна. Төвлөрсөн газруудад олон хүүхэд хамрахын тулд 140, 160, 280 хүүхдийн барилгуудыг барих нь зүйтэй байна. Өнөөдөр Улаанбаатар хотод том цэцэрлэгүүд хэрэгтэй байна. Сумдад харин хүүхдийн тоог харгалзан 50, 75 хүүхдийн барилга байж болох юм. 
  • Орчин үед маш олон барилга баригдаж байна. Иймд компаний эзэд орон сууц барихдаа хүүхдийн цэцэрлэгийг тооцож, 1 дүгээр давхартаа эсрэг талаас нь ордог хаалгатай цэцэрлэгийн өрөө тасалгаанууд бүхий барилга барих, орчныг нь тохижуулсан тоглоомын талбайтай болгох практикт орвол тэр байрны хүүхдүүд элдэв хүндрэлгүйгээр шууд цэцэрлэг рүүгээ ордог, эцэг эхчүүд ч ажилдаа явахад саадгүй болно. 
  • Ясли, цэцэрлэгийн зориулалттай хуучин барилгын судалгаа хийж буцааж авч энэ олон хүүхдийг цэцэрлэгтэй болгох ажлыг хот, дүүрэг хиймээр байна. 1990-ээд оны эхээр ялангуяа Улаанбаатарт олон ясли, цэцэрлэгийн барилга хувь хүмүүсийн гарт шилжиж, зориулалтын бусаар ашиглагдаж эхэлсэн. 
  • Орон сууцны хорооллыг шинээр барихад заавал ясли, цэцэрлэгтэй эсвэл ясли-цэцэрлэгийн цогцолбортой барьдаг практикыг хэрэгжүүлэх. 

Монголын боловсролын ахмад удирдах ажилтны холбооны зөвлөлийн гишүүн, АБТА,
Боловсрол судлалын магистр, “Зөвлөх” багш, ахмад багш Д.Нонна

2012.06.04

2012-05-23

Миний эмээ


Л.Баяраагийн авсан гэрэл зураг
Д.Дамбадаржаа

МИНИЙ ЭМЭЭ

Миний эмээ мундаг
Юм бүгдийг мэддэг
Үлгэр домог ярьдаг
Үнэн сургаал хэлдэг.

Миний эмээ мундаг
Юм бүгдийг мэддэг
Би үнэхээр биширдэг
Бид бүгдээрээ хүндэлдэг.











О. Сундуй

ХАА БАЙНА

Алаг нүд нь хаа байна
Энэ байна
Аавыгаа би харж байна

Энхрий хэн чих нь хаа байна
Энэ байна
Ээжийгээ би сонсож байна

Алив гар нь хаа байна
Энэ байна
Аавыгаа ээжийгээ тэвэрмээр байна.

Хөөрхөн хамар нь хаа байна
Энэ байна
Хөргөгчөөс алим үнэртээд байна

Ярьдаг ам нь хаа байна
Энэ байна
Яруу  шүлэг уншмаар байна.

2012-03-13

Хүүхэд тагтаа хоёр


pigeon


М.Чимэд
                  Хүүхэд тагтаа хоёр.

          Наранд ээвэр саравчинд
          Намхан байр засаад
          Багахан  будаа  цацаж
          Бяцхан Болд явав.

 Цагаан цэнхэр тагтаа
Цугларч олуулаа ирээд
Асгасан будаа түүж
Амтархан идэж шуугилдав.

            Аравхан хоногийн дараа
            Ариун цагаан  тагтаа хан
            Болдын дэргэд ирээд
            Будаа идээд овоордог болов.

Цаг хоног өнгөрөхөд
Цагаан цэнхэр тагтаа
Болдын мөрөн дээр суугаад
Баяртай явдаг боллоо.

Гурваас дөрвөн настай хүүхдүүдэд цээжлүүлэх шүлэг. 

2012-02-07

Ишиг, хурга, унага, тугал, ботго


3-4 насны хүүхдэд цээжлүүлэх шүлэг

Ж.Лодой 
ИШИГ

Сониуч байрын ааштай 
Шодгор жижигхэн сүүлтэй 
Хуруувчин чинээ эвэртэй 
Хуруун дайтай хөлтэй 
Цэнхэр хөх ишгээ 
Сэвгүй гэгч маллаж 
Самнаад баршгүй ноолууртай 
Сайхан ямаа болгоё. 

ХУРГА

Чандаган цагаан зүстэй 
Мяндсан зөөлөн үстэй 
Шөмбөгөр хөөрхөн толгойтой 
Шүрэн борлог нүдтэй 
Хун цагаан хургаа 
Тун сайхан маллаж 
Хүн бүхэн хичээж 
Түм бумаар өсгөе. 

УНАГА

Толгой хаялан нааддаг
Тоос татуулан давхидаг
Сүүлээ шарван тонгордог 
Сүүдрээ хараад бусгадаг
Эр хүний нөхөр эмээл хазаарын эзэн
Хөөрхөн цовоо унагаа
Хурдан хүлэг болгоё.

ТУГАЛ

Түнтгэр халзан духтай 
Түжгэр борхон гэдэстэй
Сагсгар өтгөн үстэй
Салаа найман туурайтай,
Шантгар улаан тугалаа
Цатгалан тарган тэжээсээр
Мах, сүүгээр элбэг 
Мундаг үхэр болгоё. 

БОТГО

Бүлээн зөөлхөн хошуутай
Бүлтгэр борхон нүдтэй
Удаан нь аргагүй тэнцдэг
Уянгатай гэгчээр буйлдаг 
Тэмээ болох санаатай 
Тээхэлзэж байгаа ботгоо
Арчлахын сайнаар арчилж 
Аяны унаа болгоё. 

2012-01-03

Давалгаа сайтаас

Эх сурвалж : 

Амьдралынхаа 40 гаруй жилийн хугацаанд бага насны хүүхэд, сургуулийн өмнөх боловсролын асуудалд ухаан бодол, сэтгэл, зүтгэлээ зориулан ирсэн, одоо ч бидэнд үлгэр дуурайл болон ажиллаж байгаа Д.Нонна багшийнхаа тухай хэдэн үг тэрлэхээр шийдлээ. Тэрбээр Монгол улсад орчин  цагийн хүүхдийн цэцэрлэгийг хөгжүүлэх, багшлах болон удирдах боловсон хүчин бэлтгэх, цэцэрлэгийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулах, бага насны хүүхэд, эцэг эхэд зориулсан ном, гарын авлага бүтээх гээд өргөн хүрээний ажил хөдөлмөр эрхэлсээр ирсэн нөр их хөдөлмөрч хүн билээ. 

Юуны өмнө Д.Нонна багшийн амьдралын замнал руу нь бага боловч өнгийн харъя. 


Амьдралын замнал

Д.Нонна багш 1935 оны 5 дугаар сарын 30-нд Дашзэвэгийн анхны охин болон Москва хотод төрсөн, гахай жилтэй. 1942-1951 онд Улаанбаатар хотын орос 1 дүгээр сургуулийн бага, бүрэн бус дунд сургуулийг төгсжээ.

Зураг 1 
1953-1957 онд Улсын багшийн институтыг орос хэлний багш мэргэжлээр төгсөж, 1957 оны 8 дугаар сарын 15-наас Улаанбаатар хотын Багшийн сургуульд орос хэлний багшаар томилогдон ажиллахын сацуу 1959-1962 онд цэцэрлэгийн мэргэжилтэн В.Ф.Максаковагийн орчуулагчаар хавсран ажилласан байна. 

1962-1963 оны хичээлийн жилд Цэцэрлэгийн багшийн сургууль Багшийн сургуулиас тусгаарлан гарахад Д.Нонна багш орос хэлний болон сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн дүрслэх урлаг, байгаль заах арга зүй, гэр ахуйн хичээлийг давхар зааж байсан аж. Ингээд 1963-1967 онд Эрхүү хотын Багшийн дээд сургуульд суралцан сургуулийн өмнөх сурган, сэтгэл судлал, арга зүйч мэргэжлээр төгсөж ирсэн.

1967-1970 онд Ардын Боловсролын яамны боловсон хүчний хэлтэс ба Хүүхдийн цэцэрлэгийн хэлтэст мэргэжилтэн, 1970-1981 онд СХУ-ны хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, 1981-1990 онд Ардын Боловсролын яаманд хүүхдийн цэцэрлэгийн хэлтсийн даргаар тус тус томилогдон ажиллаж байгаад, 1990 онд өндөр насны тэтгэвэрт гарсан. 

Зураг 2
Д.Нонна багш хэдийгээр тэгэвэрт гарсан ч 1991-1994 онд нийслэлийн 147 болон 122 дугаар цэцэрлэгүүдэд арга зүйч багш, Монген сургууль, Америкийн гэр цэцэрлэгт зөвлөх багшаар ажилласан байсан. Мөн “Өүлэн ээжийн төв” ТББ байгуулж, цэцэрлэгт хамрагдаагүй олон хүүхдийг сургуульд бэлтгэх буянтай үйлийг хийж ирсэн билээ. 


Миний мэдэх Д.Нонна багш

Д.Нонна багш бол ясны хөдөлмөрч хүн дээ гэж юуны өмнө хэлмээр байна. Өдгөө 70 гаруй насыг насалсан ч зүгээр сууна гэж үгүй. Уншиж судлах, бичиж боловсруулах, багш нарт зөвлөн туслах, уулзалт ярилцлага, ахмадын ажилд оролцох гээд байнга завгүй. Сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй яригдах болсон  “насан туршийн боловсрол” буюу хүн бол хүүхэд ахуйгаасаа эхлэн насан эцэстлээ байнга суралцан хөгжиж, дэвжин дээшилж байх ёстой гэсэн үзэл санааг амьрал дээр хэрэгжүүлж буй биет төлөөлөгч. 

Орос хэл бол Д.Нонна багшийн бараг төрөлх хэл нь гэлтэй. Орос хэлээр гарсан сэтгүүл, ном хэвлэл, сүүлийн үед мөн вэбсайтуудын идэвхтэй хэрэглэгч. Хувийнх нь онцлогоос дурдахад сайн хань, сайхан ээж, эмээ. Өмсөж зүүхээ тохируулж биеэ сайхан авч явна, жимс, ногоо ургуулж арчлахдаа гаргуун, олон төрлийн амтлаг сайхан хоол, зууш, ундаа, нарийн боов хийнэ. Шулуун шударга, няцаж шантраад байдаггүй, санаж бодсоноо шууд л хэлчихнэ. Энэ нь зарим хүний дургүйг хүргэдэг ч байж болох.  

Ойрын жилүүдийнх нь ажил Монгол улсын сургуулийн өмнөх боловсролын түүхийг судлах, бичиж цэгцлэх, мөн энэ салбарын тулгын чулууг тавилцаж, ажиллаж байсан ахмад хүмүүсийнхээ түүх, дурсамжийг бичихэд голлон чиглэж байна. Саяхан Д.Нонна багшийн “Монгол улсын сургуулийн өмнөх боловсрол хөгжиж ирсэн нь” ном хэвлэгдэн гарсан нь хойч үедээ үлдээж буй үнэ цэнэтэй бүтээл юм. Одоо энэ түүхэн зохиолд бичигдсэн зарим зүйлсийг үргэлжлүүлэн нарийвчлан судлах, зарим материалыг интернетэд тавьж олны хүртэл болгоход цаг заваа заран сууна.  

Багшийн багшийн багш 

Д.Нонна багшийн багшлах ажил дээр дурдсанаар өдгөөгөөс хагас зуун жилийн тэртээ эхэлсэн. Цэцэрлэгийн багш бэлтгэх сургуулийн анхны багш нарын нэг.  

Зураг 3
Тэрбээр 1957-1963 онд Багшийн сургууль, Цэцэрлэгийн багш бэлтгэх сургуульд багш, мөн дараа нь удирдах болон эрдэм шинжилгээний ажил хийх явцдаа УБДС, Цэцэрлэгийн багшийн сургууль, “Лаавай” дээд сургуулийн цэцэрлэгийн ангид цагийн багшаар ажиллан нийт 40 шахам жил багшийн ажил хийж ирсэн. Түүний бэлтгэж гаргасан олон хүмүүжүүлэгч багш, эрхлэгчид манай орны өнцөг булан бүрт амжилттай ажиллаж ирснээс заримыг нь дурдахад Л.Балжид, С.Урмаа, С.Майдаржав нар нь “Монгол улсын гавьяат багш” цол хүртсэн билээ. Шавь нар нь ч дараагийн үеийн багш нараа дадлагажуулан бэлтгэсээр. Ийнхүү Д.Нонна гэсэн нэрийн ард “багш” гэж хэлдэггүй хүн энэ салбартаа л үгүй билээ. 

1976 оноос багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх курсэд ирсэн (таван жил тутамд цэцэрлэгийн багш, эрхлэгчид мэргэжил дээшлүүлэх 1 сарын курсэд хот, хөдөөнөөс ирдэг байсан) цэцэрлэгийн багш нарт сургалтын шинэ технологийг эзэмшүүлэх зорилгоор ЗХУ-ын нэрт сэтгэл судлаач А.В.Запорожцын нэрэмжит эрдэм шинжилгээний байгууллагаас эрдэмтдийг урьж, сургуулийн өмнөх боловсролд гарч байгаа шинэлэг зүйл болон туршлагаас 1 сарын семинар-сургалт явуулж, тэдэнтэй тогтмол холбоотой ажиллан өөрийн орны цэцэрлэгийн багш нарын мэдлэг, чадварыг дээшлүүлдэг байсан тул 1988 онд СССР-ийн Гэгээрлийн яамны “ПОЧЁТНАЯ ГРАМОТА” (хүндэт жуух)-аар шагнуулж байв. 

Д.Нонна багш гавъяаныхаа амралтад гарсныхаа дараа 1994 оноос “Өүлэн ээжийн төв”- төрийн бус байгууллага байгуулж, олон улсын байгуллага болох “Английн хүүхдийг ивээх сан”-тай хамтран цэцэрлэгт хамрагдаагүй хүүхдийг сургуульд бэлтгэх үйл ажиллагааг эхлүүлэн Улаанбаатар хотын гэр хороолол, Өвөрхангай, Өмнөговь, Архангай аймаг, Дархан хотын цэцэрлэгт хамрагдаагүй 22000 хүүхдийг сургуульд бэлтгэн ерөнхий боловсролын сургуулийн 1 дүгээр ангид амжилттай элсүүлсэн. Ийнхүү тэрбээр бяцхан хүүхдүүдийн багш, мөн тэдний багшийн багшаар ажилласаар ирэв. 

Эрдэм шинжилгээний ажилтан, түүний бүтээл туурвал

Д.Нонна багш 1970-1981 онд Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байхдаа сургуулийн өмнөх 0-6 настай хүүхэд дээр судалгаа хийж, түүн дээрээ тулгуурлан цэцэрлэгийн хүмүүжил, сургалтын хөтөлбөрийг боловсронгуй болгон 1976 онд “Цэцэрлэгийн хүмүүжил сургалтын программа”, 1982 онд шинээр “Яслийн хүүхдийн хүмүүжил сургалтын программ”-ыг  орон тооны бус эрдэм шинжилгээний ажилтнуудтай хамтарч боловсруулж гаргасан.