Хүүхэд ба уран зохиол

            Өнөөдөр Боловсрол шинжлэх  ухааны яамнаас  боловсролын шинэчлэлийн тухай асуудал тавьж байгаа үед “Ном” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хөдөлгөөнийг цэцэрлэг ерөнхий боловсролын  сургуулийн  багш нар олон сайхан ажил зохиож байна. Энэ сайхан  санаачлагыг цаашид үргэлжлүүлэн явуулж хэвшил болгох санааг та бүгдэд хүргэж байна.

           Бага насны хүүхэд бүр багаасаа эхлэн номыг сонирхож эхэлдэг. Эхлээд номын хуудсыг эргүүлэх нь сонин байна, дараа нь том хүн  ном  уншиж байгааг сонсох, номын зургийг харах сонирхол төрнө, номын зургуудыг харж сонирхохын зэрэгцээ  бичсэн зүйлийг сонирхож асууж эхэлдэг зэргээр дэс дараатай номонд сонирхолтой болдог.  Судалгаагаар бага насандаа хүүхэд номын гол баатрын үйл явдлыг сонирхож эхлэхийн зэрэгцээ хүүхдийн сэтгэл хөдлөлд өөрчилт гарч эхэлдэг.  Иймд  бага насны  хүүхдийг төрсөн өдрөөс нь эхлэн номын амтыг мэдрүүлэх, номыг сонирхож үзэхээс гадна зураг бүхнийг 1,5 сартай хүүхэд “ энэ юу вэ”  гэсэн асуулт тавьж эхлэхээс ажиллахад тохиромжтой үр дүнтэй байна. Боломж байвал хүүхдийг хэвлийд   байхаас нь эхлэн  ээж нь номыг чанга чанга  уншиж өгсний дараа , дөнгөж төрсөн өдрөөс нь эхлэн ээж нь үргэлжлүүлэн хүүхдэд зурагтай ном үзүүлж, ярьж өгөх нь амьдрал дээр үр дүн  үзүүлж байна. Энэ бүгдийг туршиж үзэхэд батлагдаж байна. Иймд бид хүүхдэд зөвхөн цэцэрлэгт орсон хойно биш бүр бага байхад  ном үзүүлж ярихад  дараа  нь  хүүхэд өөрөө номоо барьж ирээд яриулахыг хүсдгийг судалгаа харуулж  байна.

      Цэцэрлэгийн багш нарт зориулан 1970 оноос эхлэн одоо хүртэл  сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн хэл ярианд тохирсон, хүүхдийн ой тогтоолд нь дөхөм, хүүхдийн хэл яриаг хөгжүүлэх, үгийн баялагийн нэмэгдүүлэх, эх хэлний баялагтай болгох, эх орныхаа тухай танилцах, эх орноороо бахархах хүмүүжил олгох  зорилгоор нэрд гарсан хүүхдийн сонгодог  зохиолчидын бүтээлийг  толилуулж байна.

             Та бүгд сар болгоны нэг долоо хоногийг “Номын долоо хоног” нэртэй болгож дунд ахлах бүлгийн хүүхдэд,  хүүхдийн зохиолчийн тухай товч,  ойлгомжтойгоор танилцуулж түүний  бүтээлээс   уншиж өгөөд утга агуулгыг тайлбарлан яриулах, хүмүүжлийн ач холбогдолыг  хүүхдээр  дүгнэлт хийлгэж ярилцах цаг гаргахыг та бүгдээс хүсэж байна. Уг   долоо хоногт хэл зүгшрүүлэх үгсийг хэлүүлэх, шүлэг, оньсого таавар, зүйр цэцэн үгсийг цээжлүүлэх, үлгэр өгүүллэгийг уншиж ярилцахдаа   ширээний, сүүдэр,  хурууны зэрэг жүжигчлэн тоглох аргуудыг хэргэлж номын агуулгыг хүүхдэд ойлгуулна. “Хэн олон оньсого, шүлэг, үлгэр мэддэг вэ” уралдаан тэмцээнийг хүүхэд эцэг эхийн дунд явуулах зэрэг ажлыг зохион байгуулж болно.

              Өдөр болгон өглөө ирмэгц  хүүхдэд уран зохиолоос / бага зэргийн хэмжээтэй байвал тохиромжтой/ уншиж өгөөд, юуны тухай уншисан тухай хоорондоо ярилцадаг журам тогтоовол илүү үр дүн өгөх болно.

             Өнөөдөр цэцэрлэг дээр хүүхдийн  зохиолчидыг болон тэдгээрийн уран зохиолыг танилцуулах  хичээлүүд явагдах цаг хугацаа байхгүй болж, хүүхэд монгол хэлээ, монгол зан заншилаа мартах, Монголоороо бахархах, Монголдоо хайртай болох зэрэг хүмүүжил орхигдож  байна.Хүүхдэд шүлэг зүйр цэцэн үгсийг цээжлүүлж ой тогтоолдыг нь хөгжүүлэх талаар ч санаа тавьмаар байна. Та бүгдэд цэцэрлэг яслийн насны хүүхэд дээр олон жил судалгаа туршилт хийж хүүхдийн зохиолуудыг сонгож авсныг толилуулж байна.

            Өнөөдөр ерөнхий боловсролын сургуулийн нэгдүгээр ангид орж байгаа хүүхэд уншиж байгаа өгүүллэг ба  зарим үгийн утгыг ойлгохгүй,  уншсан өгүүллэгийн утгын ярьж чадахгүй, шүлэг, зүйр цэцэн үгсийг мэдэхгүй зэрэг хэл ярианы талаар хоцорч  байна.  Энэ байдал бидний сэтгэлийг зовоож байна. Та бүгд хүүхдэд эх орноороо бахархах хүмүүжлийг өгөх талаар санаа тавьж ажиллахыг хүсье!

             Уран зохиол нь хүүхдэд олон талын мэдлэг өгөх, уран яруу тод, зөв яриулж сургах ба олон талын хөгжлийг хангах,  хүмүүжлийн ач холбогдолтой. Хүүхэддээ багаас нь  номонд сонирхолтой болдогийг туршлага харуулж байна.

                    Та бүгдэд зориулан 1-3 настай хүүхдийг уран зохиолтой танилцуулах ажлыг өглөө хүүхдийг хүлээн авах, хичээлийн өмнө, үйл ажиллагааны үед, зугаалгаар, чөлөө цагт, өдөр бүр уран зохиол уншдаг цагтай болох зэргээр уран зохиолыг танилцуулахыг уриалж байна. Энэ удаа та бүгдэд “Багачуудда уншиж өгөөрэй 1” гурав дахь хэвлэлийн номын агуулгыг сар сараар хувиарлан ашиглах, багш таны ажлыг хөнгөвчлөх зорилгтойгоор  яаж  ашиглаж болохыг  үлгэр жишээ үзүүлхийг оролдлоо. Та үүнийг өөрчилж болно. Үүнд:

№	9 сар	10 сар	11 сар	12 сар
1	Ч .Чимид “Би Монгол хүн”	“Би бага биш” “Хөөрхөн Дүүдээ”	Д.Нацагдорж “Миний сайхан нутаг”	С_Пүрэвсүрэн “Төв сайхан нутаг минь”
2	Ч.Лхамсүрэн “ Ясли	“Хөөрхөн Дүүдэ”	Т.Жамъянсүрэн “Ах, эгч, дүү, би”	М.Чимид “ Сүлд мод”
3	Д.Наваансүрэн “ Манай  цэцэрлэг”	“Цэцэрлэг”	Л.Одончимид “Чимгээ охин”	Т.Жамъянсүрэн “Миний дээл
4	Д.Маам “Зун”	Н.Цэдэвсүрэн “ Тариа будаа”	Ш.Энхбаяр “ Аяга”	Ч.Одончимид “ Барилгачин хүү”
5	Л.Тунгалаг  “ Хуруу”	С.Погореловский “Морилон ирнэ үү”	Л.Соронзонболд “Бөмбөг”	Ш.Энхбаяр “Төрсөн өдөр”
6	Т.Жамъянсүрэн “Бороо бороо ороорой”	Т.Жамъянсүрэн “ Таван хуруу”	Д.Мягмар “Ном”	Ч.Аръяасүрэн “ Ширээ”
7	Ш.Цэндаюуш “Мөхөөлдөс”	Ш.Энхбаяр “ Миний дүү”	Ч.Алагсай “Хэрэм”	Д.Отгонсүрэн “ Хүүхэлдэй”
8	Орос ардын үлгэр “Манжин”	Ч. .Алагсай Туулай	Б.Энхтайван “Монгол ботогны хонх”	Ч. Алагсай “ Баавгай”
9	Украин ардын үлгэр” Тариан түрүүхэн”	Орос ардын үлгэр “Өнхрүүш”	Б.Алтангэрэл “Хөх ишигний хөглөл”	Орос ардын үлгэр “Чоно ба ишгүүд”
10	А.Барто “ Тоглоомууд”	Г.Сэсмээ “Тоглоомууд яагад зугтаа вэ”	Орос ардын үлгэр “ Үнэг, зараа чоно гурав”	С. Маршак “Нүдний шил яав”
11	Д.Содномдорж “Хоёр жаал”	С.Маршак “ Намар”	Д.Содномдорж “Цэцэрлэгийн Цэцгээ”	Д. Содномдорж “Дэндэв бид хоёр”

	1 сар	2 сар	3 сар	4 сар	5 сар
1	“Багшийн гар”	“Аавын гар”	“Хавар”	“Ишиг, хурга”	Д.Дашдорж “Хоёулаа хөрхөн”
2	“ Багшаа сайн байна уу”	Г.Сэсмээ “Монголын уудам нутаг”	Г.Сэсмээ “ Цуваа”	“Малын төл”	Р.Ядмаа “ Муур”
3	О.Сундуй “Миний хөрхөн гөлөг”	О.Сундуй “ Хаа байна “	Д.Пашка, Д.Нямдорж “Хөх бух”	Г.Батаа “Энхээ”	Х.Баатар “Малчин хүүгийн дуу”
4	Н.Одонхүү “Өвөө”	Д.Дамбадаржаа “Миний эмээ” “Аав”	Ж.Нямдорж “Ботго”	В.Осеева “Шидэт үг”	Д.Гармаа “Хувдай цагаан”
5	Д.Давааням “ Өвөл”	Е.Благинина “Чимээгүй, чимээгүй”	Ш.Энхбаяр “ Дэгдээхэй”	Д.Санжжав “Өвөөгийн сургаал”	С.Маршак “ Бөмбөг”
6	Ч.Лувсандэндэв “ Сүхбаатар”	Ч.Лувсандэндэв “ Би, би”	Е.Благинина “Миний сайхан ээж”	К.Д.Ушинский “Өвгөн аав”	С.Маршак “Тавдугаар сар”
7	Д.Отгонсүрэн “Туулай”	Г.Сэсмээ “Тэмээ томоо”	Ч.Лувсандэндэв “Даадий Дүүдий”	Ч.Лувсандэндэв “Дүүдийн хөгтэй явдал”	А.Толстой “Алтан залаат тахиахан”
8	Т.Галсан Өвөө эмээтэй золгоорой”	Ш.Перро “Улаан малгайт”	Монгол ардын үлгэр “Мэргэн хүү”	З.Түмэнжаргал “Тоглоомууд минь ядраа байлгүй”	Д.Содномдорж “ Муур”
9	К.Чуковский “Зад угаагч”	Х.Андерсен “Таван буурцаг”	Ю.Яковлев “Зоригт хүү Никита”	А.Толстой “Лисийн яс”	П.Хорлоо “Алт Мөнгө хоёр”
10	П.Хорлоо “Туулайн бүжин”	П.Хорлоо “Сүхбаатар багадаа”	Ж.Лодой “Ишиг “ “Хурга”	Д. Содномдорж “ Тэгшээ”	С.Михалков “Степа ах”
11	Д.Содномдорж “Цэцэгмаа охины тухай”	Ж.Лодой “Унага” “Тугал”	Ж.Лодой “Ботго”	Д.Содномдорж “Хүүхдийн баяр”.
12

Багш танд дээрхи бичсэн зүйл ойлгохгүй бол  холбоо барьж тодруулж аваарай.  (Боловсруулсан АБТА, Боловсрол судлалын магистр, “Зөвлөх” багш,  сургуулийн өмнөх боловсролын асуудлаар 40 гаруй жил ажилласан , ахмад багш Д.Нонна.)   танд тайлбарлаад туслаад өгнө.                         2013. 10. 09.