Өвлийн тухай сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд танилцуулна.
Хүүхдэд танилцуулах үлгэр жишээ үйл ажиллагаа ба хичээлийн конспек.
/ Та бүхэн өөрийн бодол санааг оруулж өөрчилж болно/.
Нийт 6 хичээлийн конспект (2,3)
Бэлтгэсэн Д.Нонна
Бэлтгэсэн Д.Нонна
2-р ХИЧЭЭЛ
Сэдэв: “Өвлийн тухай”
Хүмүүжил сургалтын зорилго:
- Өвлийн улиралын тухай төсөөллийг бататгах
- Өвлийн улиралын тухай хүүхдийн мэдлэгийг тодруулах
- Өвлийн улиралын гоо сайхныг мэдрүүлэх
- Хүүхдийн ярианы чадварыг сайжруулах ба үгийн баялагийг нэмэгдүүлэх
- Экскурсээр явж өвлийн онцлогийг олж харуулах хэсгүүдийг урьдчилан үзэж бэлтгэсэн байна
- Хүүхдээс асуух асуултыг бэлтгэнэ
- Цас зөөх, овоолох багаж хэрэгслэл бэлтгэнэ
Хүмүүжил сургалтын үйл явц
- Хичээлийн зорилгоо танилцуулна. /экскурсээр явах тухай/
- Зугаалаганд бэлтгэж гарна
- Хүүхдээ дагуулж хашаан дотор яваж мод, шувуу, байшин, дээвэр дээр байгаа цасын ажиглуулж яриулах
- Цас бариулж үзэх, цасан ширхэгийг ажиглуулах
- Цасны ширхэгийн шинж чанарыг яриулна
- Өвлийн тухай шүлэг уншиж өгөх
С.Эрдэнэчулуун Анхны цас.
Уулсын сүрлэг оргилоор
Уудам талын энгээрээр
Урт хөндийн эхээр
Ус мөрний саваар
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаахан
Анхны цас орж байна.
Танай барилгын дээвэр дээр
Таримал модны мөчир дээр
Тадбай, гудамж зам дээр
Таны миний малгай дээр
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаанхан
Анхны цас орж байна
Хөөрхөн баяссан хүүхдийн
Хөөрхөн гарын алган дээр
Хөгжүүн тамирчид уралдах
Хөнгөн цанын талбай дээр
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаахан
Анхны цас орж байна.
7.Улиралтай холбоотой оньсого цээжлүүлэх
Дун цагаан
Хар бараан
Хурц ногоон
Хонгор шар /өвөл, хавар,зун,намар /
8.Зарим үг хэллэгийг хэлүүлэх
9.Хичээлийг дүгнэж дуусгана
10.Түргэн хэллэгээс тайлбарлаж цээжлүүлэх
Хүрэн үнээний
Хөвөрхий уяа
Хөвөрхөд нь ч хөвөрнө
Хөлбөрөхөд нь ч хөвөрнө
Жороо морины
Жолоогий нь дарвал
Жороо нь орохоос
Жороо морины
Жолоогий нь дарахгүй бол
Жороогоороо явахгүй
Сэдэв: Өвлийн шувуу, амьтадын тухай
Хүмүүжил сургалтын зорилго:
Хүмүүжил сургалтын бэлтгэл:
Хүмүүжил сургалтын үйл явц:
Асуулт:
Асуулт дэвшүүлэх:
4.Өмнө үзсэн зэрлэг амьтад, шувуудын сэргээн сануулах
Багшийн яриа:
Амьтан бүхэн өвөл хоол ирдэг юм. Хар хэрээ, шар шувуу, үнэг, чоно зэрэг амьтад зарим үед нэг хоолыг хувааж иддэг юм. Амьтан цатгалан их өөхтэй байвал даардаггүй байна. Энэ бүгдийг задалж ярьж өгнө. Өвлийн шувуудын амьдралаас ярих. Гэрийн ойр байгаа шувууд мөн ой модонд хээрийн шувуудын тухай ярьж өгнө.
6.Хүүхдийг зургаар яриулах
7.Амьтадын тухай шүлэг, зохиолоос уншиж өгөх
Жишээ нь:
8.Хүүхдэд хандаж дараах асуултаар ярилцах
9. Хүмүүжил сургалтыг дүгнэж дуусгах
10. Хэлний ээдрээ гаргах үгс
Сольж барьсан гэр
Сарьж тарьсан үр
Шилж олсон шүр
Ширж оёсон ширдэг
Суран жолоо
Хулан жороо
Хавсралт №1
Манай оронд эрдэмтдийн тооцоолсноор 328 зүйлийн шувуу байна. Үүнээс дөнгөж 84 зүйлийн шувуу манай нутагт үлдэн өвөлждөг. Бусад зүйлийн шувуу манай нутагт үлдэн өвөлждөг. Бусад зүйлийн шувуу яагаад буцдаг бол гэж хүүхдүүд та нар асуух бизээ? Энэ олон зүйлийн шувуу манай орны тасхим хүйтэж өвлийн улиралыг даадаггүй учир алс хол африк тив болон далайн эрэгт очиж өвөлждөг. Өвлийн хүйтэнд эдгээр буцдаг шувуудын бие даарч бээрэх ба иддэг хоол олдохоо болино. Иймээс дулаан нөмөр газрыг даган, тэжээл элбэгтэй нутагт очихоос өөр замгүй болдог байна. Монгол орны хүйтэн өвлийг сайн даадаг өлчир амьдралтай шувуудын заримаас өгүүлье. Манай орны ой хөвчид ачлал хийх их сонин. Энд тэндгүй тас няс хийгээд зүйл бүрийн дуу сонстоно. Энэ дуу чимээний ихэнийн нь эзэн бол манайд өвөлждөг жигүүртэй шувууд юм. Хэрэв хүүхдүүд та нар ой модтой ийм нутагт аялвал өндөр моддын ишийг даган дээш доош гүйж байгаа жижиг хөх шувууг харах болно. Тэр шувуу нэг жаахан гүйснээ давтан зогсосхийгээд холтос тоншин “жиг-жиг” гэсэн дууг хэдэнтээ давтан гаргана. Энэ шувууг тоншуул гэнэ. Өвлийн цагт идэш хоол нь ховор байх учир “ Би энд өт хорхой түүж байна”. Та нар цаагуураа түүцгээ гэж өөрийн байгаа газраа өмчирхөн жиргэж буй нь тэр юм.
Бор шувууны хээрийн биетэй, хоёр шанаа нүдний тус газартаа гялтганасан хар өдтэй уртавтар сүүлтэй хөх цэнхэр шувуу хэд хэдээрээ бууж ниснэ. Тэд бас ийш тийш ажиглах шиг болсноо “жир-жир гэж тасалдсан дуу гарган юм тоншин түүж эхэлнэ. Энэ нь хөх бух гэдэг шувуу. Энэ шувуу өвөл өт хорхой шавжийн хаягдсан өндөг ховор болмогц олноор өлбөрөн үхдэг юм.
Ойн гүнд юмуу, эсвэл шугуйд “тар-р” хийж мод доргих сонсогдоно. Чимээ гарах зүгийг даган ойртвол урт шовх хошуутай магнай дээрээ улаан буюу шар ногоон толботой хар цоохор шувуу “сүр-сүр” гэж нисэж бууна. Үүнийг алаг тоншуул гэнэ. Манай оронд их бага алаг тоншуул гэж хоёр зүйлийн алаг тоншуул бий. Тоншуул шувуу дөрвөн хумстай байдаг юм. Түүний хоёр нь урагш, хоёр нь хойш харж тогтсон байх тул модны ишин дээр эгц босоо байдалтай сууж чаддаг. Хошуу нь урт, хурц үзүүртэй ба хүчүүний булчин сайн хөгжсөн тул толгойгоороо мод тоншиж модны өт түүж иднэ. Тоншуулын сонор соргог чих модны дотор байгаа өт хорхойн хөдлөхийг анддаггүй. Модны холтсыг цөмлөхөд тэр болгон өт хорхой ойр байхгүй болохоор түүнийг авч идэхийн тулд өтний явсан нүхээр үзүүртэй өргөстэй урт хэлээ шургуулан дугээцэж явдаг.
Манай оронд бялзуухай, болжмор, бор шувуу, цагаан, элэгт, бөгбаатар, шар шувуу зэрэг шувууд өвөлждөг. Багачууд та нар байгалийн нөхөр шүү дээ. Эдгээр өвөлждөг шувууд ихэнхдээ ашигтай байх учир та нар тэдгээрийг хамгаалах хэрэгтэй. Энэ зорилгоор шувуу тэжээх байр үүр засах ажлыг хийцгээ.
Хүний сайн нөхөр шувуудыг асрамжлан хамгаалж, өвлийн улиралд тэдэнд хөдөөд бол ойр хавийн ууланд, хотын цэцэрлэгт үүр барьж идэшний үлдэгдэл зүйлээр шувуудын “гуанз” байгуулцгаая.
Уулсын сүрлэг оргилоор
Уудам талын энгээрээр
Урт хөндийн эхээр
Ус мөрний саваар
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаахан
Анхны цас орж байна.
Танай барилгын дээвэр дээр
Таримал модны мөчир дээр
Тадбай, гудамж зам дээр
Таны миний малгай дээр
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаанхан
Анхны цас орж байна
Хөөрхөн баяссан хүүхдийн
Хөөрхөн гарын алган дээр
Хөгжүүн тамирчид уралдах
Хөнгөн цанын талбай дээр
Ариг цэвэрхэн
Ариун цагаахан
Анхны цас орж байна.
7.Улиралтай холбоотой оньсого цээжлүүлэх
Дун цагаан
Хар бараан
Хурц ногоон
Хонгор шар /өвөл, хавар,зун,намар /
8.Зарим үг хэллэгийг хэлүүлэх
9.Хичээлийг дүгнэж дуусгана
10.Түргэн хэллэгээс тайлбарлаж цээжлүүлэх
Хүрэн үнээний
Хөвөрхий уяа
Хөвөрхөд нь ч хөвөрнө
Хөлбөрөхөд нь ч хөвөрнө
Жороо морины
Жолоогий нь дарвал
Жороо нь орохоос
Жороо морины
Жолоогий нь дарахгүй бол
Жороогоороо явахгүй
3-р ХИЧЭЭЛ
Сэдэв: Өвлийн шувуу, амьтадын тухай
Хүмүүжил сургалтын зорилго:
- Өвлийн цаг уурын байдал, амьд ба амьгүй байгальд яаж нөлөөлж байгааг мэдүүлэх
- Ажиглалтаар олсон мэдлэг, төсөөллөө өөрийн үгээр илэрхийлж ярих чадварыг бататгах
- Хүүхдийн үгийн баялагийг нэмэгдүүлэх
Хүмүүжил сургалтын бэлтгэл:
- Өвлийн улиралын зураг
- Өвлийн улиралд байгаа амьтад шувуудын зураг
Хүмүүжил сургалтын үйл явц:
- Хичээлийн зорилгоо танилцуулах
- Анхны цас шүлгийг давтан урнаар уншина /2-р хичээлээс /
Асуулт:
- Юуны тухай шүлэг вэ?
- Цас аль улиралд ордог вэ?
- Нар цасыг яагаад хайлуулдаггүй вэ?
Асуулт дэвшүүлэх:
- Мод одоо ургаж байгаа юу?
- Яагаад
4.Өмнө үзсэн зэрлэг амьтад, шувуудын сэргээн сануулах
Багшийн яриа:
- Өвөл ургамлын ургалтл зогсдог царцаж хөлдсөн байдаг тул амархан гэмтдэг тухай
- Ургамлыг хайрлан хамгаалах тухай
- Цасан дээр юуны мөр байгаа тухай, амьтдын амьдрал янз бүр байдаг
- Амьтдын үс ноос ургаж өтгөн болдог тул тэднийг хүйтгээс хамгаалдаг тухай
- Өвөл хүйтэн болдог амьтад даарч эхэлдэг хөл нь хөрдөг. Иймд амьтад байнга хөдөлгөөнтэй байх шаарлдагатай дэт гүйж, харайх нисэж байж дулууцдаг, үүрэндээ хоол хүнсний зүйлийг бэлтгэсэн нүх нь дулаан байдаг. Тэнд амьдарч байгаа амьтан хоол идээд л унтдаг юм.
Амьтан бүхэн өвөл хоол ирдэг юм. Хар хэрээ, шар шувуу, үнэг, чоно зэрэг амьтад зарим үед нэг хоолыг хувааж иддэг юм. Амьтан цатгалан их өөхтэй байвал даардаггүй байна. Энэ бүгдийг задалж ярьж өгнө. Өвлийн шувуудын амьдралаас ярих. Гэрийн ойр байгаа шувууд мөн ой модонд хээрийн шувуудын тухай ярьж өгнө.
6.Хүүхдийг зургаар яриулах
7.Амьтадын тухай шүлэг, зохиолоос уншиж өгөх
Жишээ нь:
АМЬТАДЫН ТӨЛ
Туулайн зулзагыг бүжин гэнэ
Барсын зулзагыг бамбар гэнэ
Баавгайн зулзагыг бамбарууж гэнэ
Гахайн төлийг тоорой гэнэ
Хандгайн төлийг хотол гэнэ
Аргалын төлийг хурга гэнэ
Цаа бугын төлийг хугаж гэнэ
Янгирын төлийг ишиг гэнэ
/ Энэ шүлгийг цээжлүүлж болно /
8.Хүүхдэд хандаж дараах асуултаар ярилцах
- Өвөл ямар амьтан ичдэг вэ?
- Ямар амьтад ичдэггүй вэ?
- Өвөл амьтад юу иддэг вэ?
- Өвөлждөг шувуудыг нэрлэ
- Юу идэж шувууд өвөлждөг вэ?
- Чи ямар амьтан шувуудыг үзсэн вэ?
9. Хүмүүжил сургалтыг дүгнэж дуусгах
10. Хэлний ээдрээ гаргах үгс
Сольж барьсан гэр
Сарьж тарьсан үр
Шилж олсон шүр
Ширж оёсон ширдэг
Суран жолоо
Хулан жороо
зэргийг цээжлүүлж түргэн хэлүүлэх
Хавсралт №1
МАНАЙ ОРОНД ӨВӨЛЖДӨГ ШУВУУД
ХҮҮХДҮҮДЭЭ! Их зохиолч Д. Нацагдорж нутаг орон ба жигүүртний холбоог товч тодхон ингэж бичсэн байдаг
“ Уул ус нь тэгш бол
Жигүүртэн донгодох нь яруу” гэжээ
Бор шувууны хээрийн биетэй, хоёр шанаа нүдний тус газартаа гялтганасан хар өдтэй уртавтар сүүлтэй хөх цэнхэр шувуу хэд хэдээрээ бууж ниснэ. Тэд бас ийш тийш ажиглах шиг болсноо “жир-жир гэж тасалдсан дуу гарган юм тоншин түүж эхэлнэ. Энэ нь хөх бух гэдэг шувуу. Энэ шувуу өвөл өт хорхой шавжийн хаягдсан өндөг ховор болмогц олноор өлбөрөн үхдэг юм.
Ойн гүнд юмуу, эсвэл шугуйд “тар-р” хийж мод доргих сонсогдоно. Чимээ гарах зүгийг даган ойртвол урт шовх хошуутай магнай дээрээ улаан буюу шар ногоон толботой хар цоохор шувуу “сүр-сүр” гэж нисэж бууна. Үүнийг алаг тоншуул гэнэ. Манай оронд их бага алаг тоншуул гэж хоёр зүйлийн алаг тоншуул бий. Тоншуул шувуу дөрвөн хумстай байдаг юм. Түүний хоёр нь урагш, хоёр нь хойш харж тогтсон байх тул модны ишин дээр эгц босоо байдалтай сууж чаддаг. Хошуу нь урт, хурц үзүүртэй ба хүчүүний булчин сайн хөгжсөн тул толгойгоороо мод тоншиж модны өт түүж иднэ. Тоншуулын сонор соргог чих модны дотор байгаа өт хорхойн хөдлөхийг анддаггүй. Модны холтсыг цөмлөхөд тэр болгон өт хорхой ойр байхгүй болохоор түүнийг авч идэхийн тулд өтний явсан нүхээр үзүүртэй өргөстэй урт хэлээ шургуулан дугээцэж явдаг.
Манай оронд бялзуухай, болжмор, бор шувуу, цагаан, элэгт, бөгбаатар, шар шувуу зэрэг шувууд өвөлждөг. Багачууд та нар байгалийн нөхөр шүү дээ. Эдгээр өвөлждөг шувууд ихэнхдээ ашигтай байх учир та нар тэдгээрийг хамгаалах хэрэгтэй. Энэ зорилгоор шувуу тэжээх байр үүр засах ажлыг хийцгээ.
Хүний сайн нөхөр шувуудыг асрамжлан хамгаалж, өвлийн улиралд тэдэнд хөдөөд бол ойр хавийн ууланд, хотын цэцэрлэгт үүр барьж идэшний үлдэгдэл зүйлээр шувуудын “гуанз” байгуулцгаая.
No comments:
Post a Comment